در فرهنگ عامه مردم و شعر و ادبیات فارسی، به گیاهانی که گُل‌های درشت قرمز با لکه‌های سیاه در قاعدة جام گل دارند (مانند لاله‌های داغ‌دار) و از تیره کوکناریان(Papaveraceae) می‌باشند، «شقایق» گفته شده است.

در اشعار فارسی، این لکه‌های سیاه که به‌صورت داغی در قعر جام و در دل گُل دیده می‌شود، به «داغ دل»، «سیاه‌دلی» و ریختن «قیر بر آتش» تشبیه شده است.

ما آن شقایقیم که با داغ زاده‌ایم

پیرمغان ز توبة ما گر ملول شد

(حافظ)

***

گل بوستان رویت چو شقایق است، لیکن

چه کنم به سرخ‌رویی که دلی سیاه داری

(سعدی)

***

لطف و قهرش در شقایق گشته با هم جلوه‌گر

از درون دل، داغ‌دار و از بُرون رخ‌احمر است

(فیض کاشانی)

***

سرخ و سیه شقایق، هم ضدّ و هم موافق

چون مؤمن و منافق، پنهان و آشکارا

(کسایی)

***

شقایق‌های عشق‌انگیز، پیشاپیش طاووسان

بسان قطره‌های قیر باریده بر اخگرها

(منوچهری)

گرچه در بیشتر منابع، واژه شقایق را به گُل‌های Papaver rhoeas نسبت داده‌اند، اما به گونه‌هایی از جنس‌های Glaucium، Papaver و Roemeria که دارای گلبرگ‌های درشت قرمزرنگ با لکه‌های سیاه در قاعده می‌باشند نیز شقایق اتلاق شده است. بنابراین شقایق، منحصر به یک گیاه خاص نیست و بسته به مناطق جغرافیایی ایران، به چندین گیاه گفته می‌شود. این گُل‌ها، از نظر مردم شبیه به هم هستند، اما به لحاظ گیاه‌شناسی، تفاوت‌هایی با هم دارند که با کلیدهای شناسایی ارائه‌شده در کتاب‌های فلور، از هم قابل تفکیک می‌باشند.

 شقایق‌های تیرة کوکناریان (Papaveraceae) در ایران

1. Glaucium corniculatum (L.) Curtis

گلبرگ ها قرمز یا زرد، به طرف قاعده نارنجی‌شونده، با یا بدون لکه قاعده‌ای بنفش سیر تا سیاه و گاهی لکه ها با حاشیه سفید. این شقایق بیشتر در استان‌های گیلان، اردبیل و قزوین انتشار دارد.

2. Glaucium grandiflorum Boiss. & A.Huet

گلبرگ‌ها قرمز نارنجی یا زرد نارنجی با لکه‌های سیاه قاعده‌ای یا در قاعده تیره‌شونده. انتشار این گونه در ایران شامل مناطق شمال‌غرب، غرب، شمال، شمال‌شرق، مرکز کشور و شمال استان‌های فارس و کرمان می‌شود.

3. Glaucium oxylobum Boiss. & Buhse

گلبرگ‌ها قرمز تیره یا قرمز نارنجی، بدون لکه یا با لکه‌های سیاه قاعده‌ای یا دور از مرکز. محل انتشار این گونه شمال‌غرب، شمال و شمال‌شرق ایران است.

4. Papaver argemone L.

گلبرگ‌ها قرمز نارنجی تا قرمز و با لکه‌های سیاه قاعده‌ای. این شقایق در ایران در استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، قزوین، البرز، تهران، همدان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و قم دیده می‌شود.

5. Papaver bracteatum Lindl.

گلبرگ‌ها قرمز با لکه‌های سیاه قاعده‌ای کشیده و دراز. انتشار آن در استان‌های مازندران، البرز، تهران، اردبیل و کردستان می‌باشد.

6. Papaver macrostomum Boiss. & A.Huet

گلبرگ‌ها قرمز یا قرمز تیره بدون لکه یا با لکه‌های سیاه قاعده‌ای یا دور از قاعده و گاهی لکه‌ها با حاشیه راسی سفید. این شقایق بیشتر در نیمه غربی کشور انتشار دارد.

7. Papaver pavoninum Fisch. & C.A.Mey.

گلبرگ‌ها نارنجی تا قرمز و گاهی بنفش، در قاعده با لکه سیاه یا لکه‌های سیاه توخالی و حلقه مانند. این شقایق بیشتر در شمال‌شرق کشور انتشار دارد.

8. Papaver rhoeas L.

گلبرگ‌ها قرمز روشن، نارنجی، قرمز تا قرمز تیره، زرد یا صورتی با لکه سیاه قاعده‌ای یا دور از قاعده. این گیاه به‌صورت پراکنده در شمال، شمال‌غرب، غرب، مرکز و جنوب ایران انتشار دارد.

9. Papaver somniferum L.

گلبرگ‌ها به رنگ‌های قرمز، سفید، زرد، صورتی یا بنفش و اغلب با لکه سیاه قاعده‌ای دیده می‌شوند. این گیاه بیشتر به «خشخاش» معروف است تا شقایق. از تیغ‌زدن کپسول آن، «تریاک» استحصال می شود که کشت آن در ایران ممنوع است و به‌صورت خودرو نیز از ایران گزارش نشده است.

شقایق حقه تریاک تا گردید، دانستم

که افیونی کند آخر خمار می شرابی را

(صائب تبریزی)

10. Roemeria refracta DC.

گلبرگ‌ها قرمز با لکه‌های سیاه قاعده‌ای، گاهی لکه‌ها با حاشیه سفید. این شقایق به‌جُز در جنوب‌شرق و کویرهای لوت و نمک، در سایر مناطق ایران انتشار دارد و از اولین شقایق‌هایی است که در فروردین‌ماه به‌صورت انبوه در مزارع و دشت‌ها ظاهر شده و به‌صورتی یکپارچه، دریایی از رنگ قرمز را به نمایش می‌گذارد. این شقایق را در شمال خراسان «گل دخترون» می‌نامند. شقایق‌های پردیس دانشگاه فردوسی مشهد که در اوایل بهار خود نمایی می‌کنند، گل‌های همین گیاه هستند.