افسنتین (افسنطین) مُعرّب واژه ( Apsintionبه معنی بدون شیرینی) است که از زبان «آرامی» وارد عربی شده است. در منابع موثق و اصیل طب سنتی، اختلافنظرهایی برای این مفردة دارویی دیده میشود، بهطوریکه آن را چهار تا پنج نوع دانستهاند. با توصیفهایی که در این منابع برای این گیاهان ارائه شده است، به لحاظ گیاهشناسی همه آنها به جنس Artemisia تعلق دارند. جنس Artemisia دارای 481گونه است که در فلور ایران 34گونه از آن ذکر شده است. نام این جنس از نام Artemis یا دیانا (الهه شکار در اساطیر یونانی) گرفته شده است. در همة کتابهای گیاهشناسی، نام علمی افسنتین را به شرح زیر معرفی کردهاند:
· افسنتین اصل
Artemisia absinthium L.
این گیاه دارویی، چندساله و از تیره کاسنیان (Asteraceae) یا همان مرکبان (Compositae) میباشد که در فرهنگهای فارسی به اسامی خاراگوش و مروه هم از آن یاد شده است. اما آنچه که در بازار گیاهان دارویی ایران توسط شبکه عطاریها عرضه میشود، در حقیقت سرشاخههای گُلدار گیاه دیگری است که آن را افسنتین بدل باید دانست.
· افسنتین بدل
Helichrysum graveolens (M.Bieb.) Sweet
Syn.: Gnaphalium graveolens M.Bieb.
جنس Helichrysum از تبار Inuleae است، درحالیکه جنس Artemisia از تبارAnthemideae میباشد.
در تبارAnthemideae ، قاعده بساک، بدون دم، فندقه اغلب گوشهدار و به پهلو فشرده و بدون کاکل است؛ درحالیکه در تبارInuleae ، قاعده بساک، دمدار و فندقه در برش عرضی، کموبیش گِرد و دارای کاکل موئین میباشد که در علم خُردهنگاری در گیاهشناسی، با این ویژگیها بهراحتی میتوان افسنتین بدل را از اصل تشخیص داد. در افسنتین بدل، دستههای گلآذین، متراکم و دیهیممانند و کلاپرک، زرد درخشان و غشایی است؛ اما در افسنتین اصل، دستههای گلآذین، باز و خوشهای هستند و کلاپرک به رنگهای زرد تا متمایل به ارغوانی دیده میشود. در مخزنالادویه، برای افسنتین اصل چنین بیان شده است: «نباتی است مابین شجر و گیاه، با ساقه بلند و شاخههای انبوه و پُربرگ و غبارآلود»؛ درحالیکه افسنتین بدل، گیاهی علفی، چندساله و کوتاه است.
نکته قابل تأمل این است که چرا در ایران، افسنتین بدل را به جای افسنتین اصل ارائه و مصرف میکنند! به لحاظ علمی هم مستنداتی دالّ بر تأیید اثرات دارویی مشابه آن به جای افسنتین اصل مشاهده نشده است. جالب است بدانیم علاوه بر کتاب فارماکوپه گیاهی ایران، دکتر غلامرضا امین نیز در هر دو کتاب ارزشمند خود (گیاهان دارویی سنتی ایران و متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران) به این گیاه نپرداخته است. یک نکته قابلتوجه در بعضی مقالات (مانند مقاله پیوست)، این است که باوجود درج نام علمی گیاه، شرح مبسوط و استناد به منابع متعدد، در بخش مواد و روشها نسبت به ذکر محل تأمین گیاه و مسیر شناسایی معتبر و مورد تائید، با شماره مستند (کُد هرباریومی) نمونة گیاهی، هیچ اشارهای نشده و معلوم نیست نتایجِ بهدستآمده، واقعاً مربوط به چه گیاهی است!؟
شرایط مطلوب نگهداری خشکشدة این گیاه، قراردادن آن در ظروف شیشهایِ کاملاً دربسته و دور از نور است.